1 – Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΡΑΒΟ- ΙΣΛΑΜΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]
Μιλώντας για τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι άραβες στη διαμόρφωση ενός νέου πολιτισμού, πρέπει να αναφερθούμε, εκτός από τη κρατική διοίκηση, που οι νέοι κρατούντες ασκούσαν σε όλη την νεοεμφανιζόμενη σημιτική αυτοκρατορία, και στην με οποιοδήποτε βίαιο μέσο επικρατούσα έκτοτε ισλαμική θρησκεία και σε έναν άλλο σημαντικό παράγοντα, δηλ. την γλώσσα των αράβων, προ και μετά το Ισλάμ.
Η εμφάνιση και η παρουσία της αραβικής γλώσσας αποτελούσαν το κύριο υπόβαθρο και το δομικό πλαίσιο, πάνω και μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε ο νέος ισλαμικός πολιτισμός, ούτως ώστε, όταν έκτοτε μέχρι σήμερα μιλούμε για « αραβική σκέψη και κουλτούρα» δεν εννοούμε εκείνα μόνο που κατάφεραν και διαδραμάτισαν επιφανείς άραβες μόνο ή άλλοι τινές που κατοικούσαν σε αραβικό χώρο και περιοχή, αλλά και άλλοι λόγιοι μη άραβες στη καταγωγή και εθνική συνείδηση, μη μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα. Εκείνοι δηλ. οι οποίοι κατόρθωσαν να συμβάλουν στην ανάπτυξη του αραβικού πολιτισμού, της αραβικής σκέψης και της αραβικής κουλτούρας , δια μέσου της αραβικής γλώσσας και της αραβομάθειάς τους .
Η λεκάνη της Μεσογείου υπήρξε πλούσια και λίκνο πολιτισμού και Αρχαίων γλωσσών εκ των οποίων μια εξακολουθεί να είναι ζώσα. Αυτή η γλώσσα λοιπόν , η ελληνική ήταν η πρώτη σε διάδοση, εξάπλωση, απόδοση και παραγωγικότητα. Εξακολουθούσε να είναι πρώτη και κυρίαρχη σε όλες τις βυζαντινές επαρχίες, ενώ τα ελληνικά κλασικά συγγράμματα διατηρούσαν την υψηλή τιμητική τους θέση.
Παράλληλα, όμως, η γλώσσα των νέων κρατούντων στην περιοχή, των βεδουίνων της αραβικής ερήμου, φαινόταν παράξενη και πρωτόγνωρη, ασχέτως αν οι τότε άραβες διέθεταν μια πλούσια ποιητική παράδοση, που όλη της όμως ήταν προφορική και ένα μόνο γραπτό λόγο είχαν το Κοράνιο.
Εκείνη την εποχή το αραβικό λεξιλόγιο ήταν ακόμα ισχνό. Περιοριζόταν σε απλές περιγραφές και αναφορές, γύρω από την ποιμενική νομαδική ζωή της ερήμου. Δεν ήταν εκείνη η γλώσσα ικανή τότε να εκφράζει τα υπαρκτά δεδομένα των αστικών αναπτυγμένων κοινωνιών της αστικής περιοχής, ούτε να αποδώσει τις « ξένες » σκέψεις, αντιλήψεις και νοήματα, ούτε άλλα λογοτεχνικά και φιλολογικά ενδιαφέροντα. Παρά ταύτα όμως, η αραβική γλώσσα υπερπήδησε όλες τις δυσκολίες και μετουσιώθηκε σε γλώσσα κυρίαρχη και επικρατούσα στους πολιτιστικούς τομείς και στην επιστημονική έρευνα του νεογέννητου ισλαμικού κόσμου. Ίσως τούτο α οφειλόταν στο ότι, η αραβική ήταν ταυτόχρονα η γλώσσα της εδαφικής κατάκτησης, ή αλλιώς, της εκπολιτιστικής και νέας διαφώτισης, όπως την αποκαλούν οι μουσουλμάνοι άραβες ιστορικοί και της νέας θρησκείας, της οποίας την εξάπλωση προσπαθούσαν και επέβαλαν με κάθε μέσο και τρόπο. Αυτό επιβεβαιώνεται μάλιστα από τη διακηρυγμένη θέση των νέων αράβων κατακτητών τότε, πως ο στόχος τους δεν ήταν η κατάκτηση νέων εδαφών , όσο η διάδοση και εξάπλωση της νέας αληθινής θρησκείας , το Ισλάμ του οποίου προφήτης και απόστολος του μονοπρόσωπου θεού ήταν ο Μωάμεθ.
Όσοι λοιπόν, ήθελαν να συναναστρέφονται με άραβες ή επιδίωκαν την εμπορική συναλλαγή μαζί τους, ή ακόμη απόβλεπαν στην εύνοια των νέων κατακτητών κυβερνώντων δεν μπορούσαν να αποφύγουν την χρήση της αραβικής, ούτε ήταν δυνατό να ασπαστεί κανείς το Ισλάμ και α ενταχθεί στις τάξεις του αν δεν γνώριζε, έστω ελάχιστα την αραβική, μοναδική γλώσσα του Κορανίου. Δεδομένου ότι η μετάφραση του απαγορευόταν αυστηρώς μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του εξήντα του περασμένου 20ου αιώνα.
Στην επικράτηση και διάδοση της αραβικής δε μπορεί κανείς να αμφισβητεί τον κύριο ρόλο, που διαδραμάτισε η νέα ισλαμική θρησκεία. Άλλωστε, το Κοράνιο γράφτηκε, διακηρύττει το Ισλάμ καθ’ υπαγόρευση του Θεού στην αραβική. Επιπλέον θεωρείται ως η μοναδική πηγή της πίστεως και της νέας εγκόσμιας διοίκησης της ισλαμικής και πεφωτισμένης κοινωνίας του Θεού. Δεν επιτρεπόταν, όπως προαναφέρθηκε η καθ’ οποιονδήποτε τρόπο μετάφρασή του σε άλλες γλώσσες. Όλες δε οι προσευχές και οι λατρευτικές ακολουθίες και τα κηρύγματα γίνονταν μέχρι πρόσφατα στην αραβική.
Επιπλέον δε, κάθε προσπάθεια ερμηνείας του Κορανίου, που ως τόσο ήταν περιορισμένη μέχρι αποτρεπτική, ωθούσε ή και παρακινούσε σε δημιουργία τάσεων για κάποια μορφή και σχήμα επιστημονικής έρευνας αποκλειστικά στην αραβική. Επειδή ο Θεός επέλεξε ως γλώσσα της θείας υπαγόρευσης του λόγου Του, την αραβική, όπως προαναφέραμε, κατέστη απαραίτητη η σπουδή και η εκμάθηση των θεσπιζομένων από τους μη άραβες στη καταγωγή εξισλαμισμένους, κανόνων της γραμματικής και του συντακτικού της, ως βασική θρησκευτική και υπαρξιακή αναγκαιότητα.
Παρά ταύτα όμως , δεν πρέπει να εκλαμβάνεται η κατάκτηση νέων εδαφών της ευρύτερης Μ. Ανατολής και Β. Αφρικής και η διάδοση της θρησκείας του Ισλάμ κατ’ αρχάς ως μοναδικοί παράγοντες, οι οποίοι συνέβαλλαν , ώστε η αραβική γλώσσα να κατέχει κατά μέγιστο βαθμό την υψηλή εξέχουσα θέση, καθ’ όλη την αναπτυχθείσα ισλαμική παιδεία και κουλτούρα.
Η αραβική, αυτή καθ’ εαυτή, ως γλώσσα, παρά την φυλετική της προέλευση, ως γλώσσα της ερήμου, διέθετε μεγάλη δυναμική, ώστε να αποτελεί το βασικό κατάλληλο όργανο ενός λεπτού διαλεκτικού λόγου και το εκφραστικό μέσο, που είχε όλο τον δυναμισμό αποδόσεως περίπλοκων εννοιών και σκέψεων.
Η σαφήνεια της συνθέσεως, που χαρακτήριζε της άλλες Σημιτικές γλωσσικές παραφυάδες, επέτρεπε και στην νεότερη Σημιτική, την αραβική δηλ. πολύ εύκολα την δυνατότητα συνθέσεως των προτάσεων, κατά τρόπο άρρηκτο, στον γραπτό λόγο ιδιαίτερα. Παρά τη δυναμική της όμως και συγκριτικά με την ελληνική επισημαίνουμε ότι η σύνθεση και η λεξιπλασία στην ελληνική είναι πιο δυναμική και πολλαπλώς πιο ελαστική στην απόδοση των ουσιαστικών εννοιών, ενώ η αραβική όπως και οι άλλες παραφυάδες της σημιτικής ακολουθεί την περιφραστική διατύπωση. Ως απλό παράδειγμα παραθέτω : «νύχτα φεγγαρόφωτη – ليلة قمرها مشع ».
Η εξέχουσα αυτή θέση της αραβικής γλώσσας άφησε τα αποτυπώματά της, μέχρι σήμερα, στην παγκόσμια παιδεία. Τούτο επισημάνθηκε επειδή η αραβική έγινε το μόνο μέσο συνεννόησης και συναλλαγής ανάμεσα στα διάφορα έθνη, τα οποία ζούσαν και δρούσαν κάτω από την ίδια πολιτική και θρησκευτική ηγεσία και κρατική κυριαρχία.
Η αραβική γλώσσα λοιπόν, κατέστη στην νέα αραβική αυτοκρατορία, όπως ήταν η ελληνική κατά τους ελληνιστικούς, ελληνορωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, ή όπως η λατινική κατά τον μεσαίωνα στη δύση, η αγγλική στην Ινδία, την εποχή της Βρετανικής αποικιοκρατίας. Αποτέλεσε στην πράξη, την γέφυρα, που συνέδεε όλες τις τοπικές γλώσσες και πολιτισμούς, δημιουργώντας από την συνάντησή τους εκείνη μια καινούργια παιδεία και κουλτούρα. Μια νέα πολυπολιτισμική παιδεία, η οποία επέτρεπε στους Πέρσες φιλοσόφους, τους Άραβες τεχνίτες και μαστόρους του ποιητικού έμμετρου λόγου, τους Χριστιανούς και Ιουδαίους ιατρούς και τους Ινδούς μαθηματικούς, να μιλάνε έκτοτε, όχι την μια και ενιαία γλώσσα μόνο, αλλά και α συμμετέχουν ενεργά και έμπρακτα σε μια κοινωνία, η οποία χαρακτηριζόταν από την κοινή της γλώσσα, σκέψη, αντίληψη και επιδίωξη.
Αξίζει να επισημανθεί επίσης, πως η χρησιμοποίηση της αραβικής γλώσσας και η υιοθέτηση της γραφής της από έθνη, που δε μιλούσαν κι ούτε μιλούν την αραβική, οδήγησε στην χάραξη και οριοθέτηση μορφωτικών και πολιτιστικών συνόρων, που χωρίζουν τον αραβικό κόσμο από τους υπόλοιπους πολιτισμούς.
Εξ άλλου δεν πρέπει να λησμονούμε ότι, η αραβική γλώσσα υπήρξε το σημαντικό εκείνο όργανο, που διαφύλαξε την ελληνική πνευματική κληρονομιά και την μεταφύτευσε στην Ευρώπη. Για να προβούμε όμως σε μια σωστή εκτίμηση, πρέπει να αντιληφθούμε , ορθώς και πλήρως, την σχέση ανάμεσα στο « φέρον όργανο » και το « μεταφερόμενο μήνυμα » και να εκτιμήσουμε τις πραγματικές διαστάσεις στις οποίες οδήγησε.
Η μεταλαμπάδευση αυτή οφείλεται κυρίως στις άρτιες μεταφράσεις των αράβων αδελφών, εβραίων στο θρήσκευμα « ΜΠΕΝ ΜΑΪΜΟΥΝ » οι οποίοι μετέφρασαν την μεταγλωττισμένη στην αραβική, κλασική γραμματεία των αρχαίων ελλήνων στην λατινική.
Η πρώτη σοβαρή απόπειρα για συστηματική μετάφραση των έργων των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων άρχισε στην νέα αραβική πρωτεύουσα, την Βαγδάτη. Θα αναφέρουμε εδώ μερικά μόνο ονόματα επιφανών αράβων Χαλιφών, οι οποίοι υπήρξαν πρωτοπόροι στην μεταφραστική εκείνη αξιέπαινη κίνηση, όπως του Χαλίφη « Αλ-Μανσούρ - المنصور » ιδρυτή της Βαγδάτης (754-775 μ. Χ) ο οποίος είχε συμβούλους Πέρσες, Έλληνες, Ινδούς, και Σύρους, που μετέφραζαν έργα του Ευκλείδη, Πτολεμαίου, Γαληνού και άλλων Ελλήνων μαθηματικών και γιατρών φιλοσόφων. Ο ίδιος αυτός Χαλίφης ζήτησε από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Ε΄ ( 741-775 μ. Χ ) να τον εφοδιάσει και με άλλα ελληνικά χειρόγραφα, για να μεταφραστούν στην αραβική.
Την τακτική αυτή ακολούθησε μετέπειτα και ο Χαλίφης « Αλ-Μααμούν - المأمون » , ο οποίος ίδρυσε στην Βαγδάτη « τον οίκο της σοφίας - دار الحكمة », του οποίου στόχο και ρόλο είχε την μετάφραση στην αραβική του ελληνικού κλασικού πνευματικού θησαυρού. Για τον λόγο αυτό έστειλε το ( 820 μ. Χ ) πρεσβεία στον βυζαντινό αυτοκράτορα Λέοντα τον Ε΄ για αναζήτηση και αγορά ελληνικών χειρογράφων, που υπήρξαν πολυάριθμα μάλιστα, σύμφωνα με τις αραβικές πηγές. Οι ίδιες αυτές πηγές αναφέρουν επίσης ότι ο Χαλίφης Αλ-Μααμούν συνδέθηκε φιλικά με τον σύγχρονό του μαθηματικό του Βυζαντίου Λέοντα, τον οποίο προσκάλεσε επίμονα, μάλιστα να επισκεφτεί την Βαγδάτη. Το ζωηρό όμως ενδιαφέρον του άραβα Χαλίφη για τον Ρωμιό μαθηματικό λέοντα έκανε τον Αυτοκράτορα Θεόφιλο ( 829 – 842 μ. Χ ) να τον διορίσει καθηγητή σε διάφορα σχολεία της επικράτειας. Η επιμονή όμως του Χαλίφη Αλ-Μααμούν στην πρόσκληση του μαθηματικού Λέοντα προκάλεσε, όχι μόνο την επίσημη άρνηση του Θεόφιλου, αλλά και την αναβάθμιση της αξιολόγησης του Λέοντα στην ιεραρχία της βυζαντινής επιστημονικής κοινωνίας της Βασιλεύουσας, ώστε να διοριστεί ως διευθυντής της ανωτάτης φιλοσοφικής σχολής της Κων/πόλεως. Έτσι, η απαγόρευση στον λέοντα να επισκεφτεί την Βαγδάτη οδήγησε στην διατάραξη των σχέσεων μεταξύ των δυο Πρωτευουσών, με συνέπεια η συναφθείσα συμφωνία ειρήνης ανάμεσα στον Νικηφόρο Α΄ και τον Χαλίφη Χαρούν Αλ- Ρασίντ هارون الرشيد / το ( 807 μ. Χ ), που επέτρεπε στον διάδοχό του Αλ- Μααμούν να διευρύνει τις ελληνο-αραβικές πνευματικές και πολιτιστικές σχέσεις να υποστεί ρωγμή. Ο δε βυζαντινο-αραβικός πόλεμος να απασχολεί πολύ τον Χαλίφη της Βαγδάτης Αλ-Μααμούν μέχρι τον θάνατό του ( 833 μ. Χ ).
Έτσι, κατανοούμε ότι η αραβική μετάφραση της κλασικής ελληνικής πνευματικής κληρονομιάς βοήθησε στην ανάπτυξη των επιστημών, σε τέτοιο βαθμό, που βοήθησε στην αναγέννηση και της ίδιας της Ευρώπης. Αυτή η γλώσσα, η αραβική δηλ., με τις ιδιαιτερότητες της γραφής της, τη μουσικότητα του μέτρου της ρίμας του ποιητικού λόγου της προσέλκυε το ενδιαφέρον των ξένων μελετητών να εμβαθύνουν στην έρευνα της ισλαμικής σκέψης, αφού η αραβική σκέψη συνεχίστηκε, μετά την κατάλυση της αραβικής πολιτικής εξουσίας ως ισλαμική, κατά κάποιο τρόπο.
Η μετάφραση όμως αυτή δεν υπήρξε πρωτογενής ή από παρθενογένεση. Προηγήθηκε μια άλλη πρωταρχική, εκείνη των μοναχών των μοναστηριών της Β. Συρίας και της Μεσοποταμίας, που γνώριζαν άριστα την ελληνική και είχαν ως μητρική την Αραμαϊκή. Αυτή η γλώσσα η μετονομασθείσα, κατά τους χριστιανικούς αιώνες ως Συριακή, ήταν φορέας των ελληνικών γραμμάτων πολύ πριν από την εμφάνιση και την εξάπλωση του Ισλάμ.
Η γλώσσα αυτή, ως μεσάζουσα μεταξύ του ελληνικού και του αραβικού πνεύματος και σκέψεως υπήρξε πολύ σημαντική κατά τους πρώτους αιώνες της δυναστείας των Αββασιδών αράβων ( 750 μ. Χ ) .
Οι Αββασίδες Χαλίφες έδειχναν εμφανή κλίση προς την ελληνική παιδεία και γράμματα, ανοχή προς τις υπάρχουσες άλλες θρησκευτικές δοξασίες και ιδεολογικές τάσεις. Επισημαίνεται μάλιστα πως αρκετοί από τους κρατούντες ήσαν τέκνα ελληνίδων, περσίδων και άλλων ιθαγενών. Ο φανατισμός υπέρ του αραβικού στοιχείου που επικρατούσε πριν δεν βρήκε έδαφος επί των Αββασιδών.
Οι έλληνες σύμβουλοι και υπουργοί των Αββασιδών ήσαν πιο εκδηλωτικοί συγκριτικά με τους ομολόγους τους των Ομαϊάδων. Εξέφραζαν πιο ελεύθερα τις θρησκευτικές, πνευματικές, πολιτιστικές πεποιθήσεις και προθέσεις τους, κατά τρόπο που επέτρεπε στον αραβομαθή Ρωμιό ποιητή Ιμπν- Αλ – Ρούμη ابن الرومي ( υιός του Ρωμιού ) τον 9ο αιώνα να διαλαλεί ποιητικά εγκώμια στην ένδοξη πατρίδα του πατέρα του Θεόφιλο την Ελλάδα, στην αραβική. Η ποίηση του Ρωμιού – αραβόφωνου ποιητή ήταν γνωστή σε όλους της άραβες και μη της Βαγδάτης και όλου του γνωστού τότε αραβικού κόσμου, την οποία απαγγελλόταν με θαυμασμό[2] .
Ως γνωστό η πρώτη προσπάθεια για την μετάφραση της Π. και Κ Διαθήκης στην αραβική έγινε τότε. Η Βαγδάτη κατέστη τότε ως η δεύτερη εστία του ελληνικού πνεύματος και σκέψεως απ’ όπου μεταλαμπαδεύτηκε στην μεσαιωνική Ευρώπη. Κατά την εποχή εκείνη παρουσιάστηκε ένα επιπλέον κρατικό ενδιαφέρον, που μεταφραζόταν στην ανάγκη ανίχνευσης του αρχαίου ελληνικού κειμένου. Το κράτος Χαλιφάτο των Αββασιδών δεν περιοριζόταν πια στις γνώσεις και την πείρα των λογίων, αλλά ήθελε να εξακριβώνει την γνησιότητα των αρχαίων ελληνικών επιστημών.
Δεν ήταν καθόλου δύσκολο τότε, να βρεθούν ανά την ισλαμική επικράτεια πολύτιμα ελληνικά χειρόγραφα με σχόλια και ερμηνεία ελλήνων και ελληνομαθών διασήμων και επιφανών λογίων όπως του Θεόφραστου, Αλεξάνδρου του Αφροδισίου, Θεμίστιου, Συμπλικίου και άλλων.
Κατά την εποχή του Χαλίφη Αλ- Μαχντί المهدي( 775-785 Μ. Χ ) ο επίσκοπος της Εδέσσης Μεσοποταμίας Θεόφιλος ( 785 μ. Χ ), ο οποίος υπήρξε και αστρονόμος, ήταν φίλος και σύμβουλος του Αλ-Μαχντί. Λέγεται ότι Θεόφιλος είχε μεταφράσει τον Όμηρο στην Συριακή γλώσσα, ούτως ώστε να είναι προσιτός στους άραβες. Διασώζεται επίσης στην αραβική μετάφραση από τον επίσκοπο Θεόφιλο, της «Σοφιστικής» του Αριστοτέλους.
Επισημαίνεται ότι κατά την εποχή του Χαλίφη « Χαρούν Αρ- Ρασίντ هارون الرشيد ( 786-809 μ. Χ ) η Βαγδάτη κατέστη ένα σπουδαίο πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο της περιοχής, όπου σύχναζαν και αρκετοί Έλληνες. Ο Χαλίφης Χαρούν έδειξε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον προς την ελληνική παιδεία και γράμματα. Χωρίς να φείδεται κόπων και χρημάτων, ανέθεσε μάλιστα, στον Τιμόθεο ( + 819 μ. Χ ) να επιμεληθεί το έργο της αναθεώρησης και της διόρθωσης των μέχρι τότε εκπονημένων ελληνο-αραβικών μεταφράσεων.
Με τον θάνατο του Χαλίφη Αλ – Μααμούν المأمون (813-833 μ. Χ) η μεταφραστική κίνηση και δραστηριότητα έπαψε να έχει επίσημο χαρακτήρα και να τελείται υπό κρατική επίβλεψη και μέριμνα. Μπορεί όμως να λεχθεί ότι, το μεγαλύτερο και σημαντικότερο μέρος του γνωστού έως τότε πνευματικού ελληνικού θησαυρού ήταν γνωστό και προσιτό στους άραβες και αραβομαθείς λόγιους γενικά.
Η μετέπειτα προσπάθεια μετάφραση και μεταγλώττιση των ελληνικών συγγραμμάτων στην αραβική του « Χουνάϊεν – حنيين Ιωαννικίου δηλαδή και των μεταγενέστερων ήταν ελεύθερη και χαρακτηριζόταν από ανεξέλεγκτη εμπορικότητα.
Μετά τον Αλ- Μααμούν δεν γίνεται λόγος πλέον για ελληνικά χειρόγραφα από το Βυζάντιο. Κατά την μεταγενέστερη περίοδο, ως βάση της μετάφρασης λαμβανόταν η Συριακή γλώσσα και όχι η έως τότε η ελληνική γλώσσα του πρωτότυπου.
Η εμμονή όμως του Αλ-Μααμούν, όπως προαναφέραμε στην πρόσκληση του Βυζαντινού μαθηματικού Λέοντα να επισκεφτεί την Βαγδάτη, και η άρνηση του αυτοκράτορα Θεόφιλου να ικανοποιήσει το αίτημα του άραβα Χαλίφη οδήγησε στην διατάραξη των σχέσεων μεταξύ του Βυζαντίου και του Αββασιδικού ισλαμικού κράτους. Όταν αργότερα ο συνάδελφος του Λέοντα , ο Φώτιος επισκέφτηκε την Βαγδάτη ήταν πλέον πολύ αργά, γιατί παρόμοιο σημαντικό αραβικό ενδιαφέρον για τα ελληνικά συγγράμματα και χειρόγραφα δεν μνημονεύονται πια στις αραβικές πηγές.
Μεταφραστές και μεταφράσεις
Για τις μεταφράσεις και τους μεταφραστές υπάρχει πλούσια αρχαία και νέα βιβλιογραφία. Δυστυχώς, σώζονται λίγα μόνο ονόματα ελλήνων μεταφραστών, αντίθετα με τους γηγενείς Σύρους, των οποίων πολλά ονόματα σώζονται.
Δεν ήταν όμως δυνατό, τα αρχαία ελληνικά συγγράμματα και κείμενα να μεταφράζονται μόνο από τους γηγενείς Σύρους μόνο. Ήταν αναγκαίο λοιπόν, οι Έλληνες λόγιοι, οι οποίοι γνώριζαν την Συριακή, χάρη της κοινής εκκλησίας, να αποτελούν το βασικό ουσιαστικό στοιχείο στην όλη μεταφραστική κίνηση και προσπάθεια. Έτσι, σπάνια βρισκόταν Έλληνας λόγιος, ο οποίος θα μπορούσε να μεταφράζει ικανοποιητικά και άρτια ένα αρχαίο ελληνικό κείμενο στην αραβική. Για τον λόγο αυτό, η μετάφραση , μοιραία, γινόταν από μεσολαβούσα δεύτερη ή και τρίτη γλώσσα[3], δηλαδή, από την Αρχαία Ελληνική στην Κοινή της εποχής, από δε αυτή στην Συριακή και τέλος στην Αραβική.
Από τον παλαιότερο πίνακα που καταρτίστηκε τον Ι΄ αιώνα μ. Χ οι πρώτοι έλληνες μεταφραστές ήσαν οι εξής :
1-Ο Ιησούς του Κωνσταντίνου Η΄ αιω.
2-Ο Στέφανος ο Αρχαίος Η΄ αιω.
3 -Ο Ιησούς του Στεργίου Η΄ αιω.
4-Ο Στέργιος ο Άγιος Η΄ αιω.
5-Ο Ευστάθιος Η΄ / Θ΄ αιω.
6-Ο Σέργιος Η΄ / Θ΄ αιω.
7-Ο Τιμόθεος Η΄ / Θ΄ αιω.
8-Ο Ιωάννης του Πατρικίου Θ΄ αιω.
9-Ο Στέφανος του Βασιλείου Θ΄ αιω.
10- Ο Βασίλειος ο Επίσκοπος Θ΄ αιω.
11- ΟΠατρίκιος
Πατέρας του Ιωάννου Θ΄ αιω.
12-Ο Θεόδωρος ο Επίσκοπος Θ΄ αιω.
13-Ο Αννανίας του Ισαάκ Θ΄ αιω.
14-Ο Ζορμπάς του Μάγου Θ΄ αιω.
15-Ο Κωνσταντίνος του Λουκά Θ΄ αιω.
16-Ο Νικήτας του Πανά Θ΄ αιω.
17-Ο Ιωάννης του Ιωσήφ του Αρέθα Θ΄ αιω.
18-Ο Λουκάς του Θεράποντος Ι΄ αιω.
19- Ο Ισαάκ του Αννανία Ι΄ αιω.
20- Ο Πύθιος ο Διερμηνέας Ι΄ αιω.
21- Ο Καθαρόψυχος ο Ρωμιός Ι΄ αιω.
22- Ο Ιωάννης του Ιωσήφ Ι΄ αιω.
Θα υπήρχαν βεβαίως και πολλοί άλλοι αξιόλογοι μεταφραστές, ιδιαίτερα του Ζ΄ και Η΄ αιώνα, οι οποίοι διέφευγαν την προσοχή ή λησμονήθηκαν από την αρχαία σημαντική αραβική πηγή του Ι΄ αιώνα του « Ιμπν Αλ-Ναντίμ – ابن النديم ».
Οι Έλληνες μεταφραστές είχαν να αποδώσουν το ελληνικό κείμενο στην συριακή, ενώ οι Σύροι μεταφραστές ανέλαβαν το έργο της μεταγλώττισής του στην αραβική. Η περίπτωση του Έλληνα μεταφραστή Ευσταθίου αποτέλεσε εξαίρεση, γιατί αυτός ο ίδιος μετέφρασε τα « Μεταφυσικά » του Αριστοτέλη, κατ’ ευθεία στην αραβική, πράγμα, το οποίο εξασφάλισε στη μετάφραση μεγαλύτερη πιστότητα και σαφήνεια.
Στον Ιωάννη τον Πατρίκιο ανήκει το πόνημα της μετάφρασης των : Πλάτωνα, Τιμαίου, Αριστοτέλους, περί ζώων, ψυχής και διάφορων άλλων ελληνικών συγγραμμάτων.
Στον Σαλάμ Αλ-Αμπράς – سلام الابرش ανήκει η μετάφραση του έργου του Αριστοτέλη « περί Φυσικής Ακρόασης».
Τα δε έργα του Πτολεμαίου : Οπτική, Γεωμετρική αφήγηση, η Μεγίστη Μαθηματική Σύνταξη, που κατά τους άραβες καλείται AL – MIGASTA, όπως επίσης η έκταση Επιφανείας, η Σφαιρική Τριγωνομετρία, περί Αναλήμματος, Αρμονικά Βιβλία, οι Φάσεις των Απλανών και η Συναγωγή Επισημάνσεων, περί Κτιρίων, Ηγεμονικού κ. α μεταφράστηκαν από τον HAJJAJ IBN MATTAR- حجاج بن مطر , που αποδείχτηκε ότι ο ίδιος μετάφρασε δυο φορές τα στοιχεία του Ευκλείδη, την πρώτη φορά δίνοντας τον τίτλο « HAROUNYAH – هارونية » δηλαδή, αφιέρωση στον Χαλίφη HAROYN AR-RASHID, την δε δεύτερη με τον τίτλο « MAAMOUNYAH- مأمونية », δηλ. αφιέρωση στον Χαλίφη «ΑL- MAAMOUN - المأمون . Ο δε HILAL AL- HOUMSI- هلال الحمصي » μετέφρασε ένα μέρος του Γεωμετρικού έργου του Απολλώνιου.
Αυτά όμως, τα οποία γράφτηκαν για την μετάφραση του Πλάτωνα και των άλλων αρχαίων ελλήνων δεν απεικονίζουν την πραγματική και όλη την αλήθεια, επειδή, δεν περιοριζόταν μόνο στην Βαγδάτη, αλλά και πέραν και εκτός αυτής καταβαλλόταν μια ευρύτερη προσπάθεια για μετάφραση του ελληνικού αρχαίου πνευματικού θησαυρού. Η αδέσμευτη και ελεύθερη αυτή δράση, που γινόταν χωρίς κρατικές δεσμεύσεις και περιορισμούς της αυλής του Χαλίφη, δεν ήταν δυνατό να είναι γνωστή στον ιστορικό της εποχής του Ι΄ αιώνα IBN AN-NADIM και τους άλλους βιβλιοθηκάριους (AL- WARRAKOUN - الورَاقون ) της Βαγδάτης, οι οποίοι αναφέρονται μόνο στα περί της πρωτεύουσας συμβάντα.
Επισημαίνεται επίσης από την μελέτη του έργου του IBN AN-NADIM, ότι δεν γνώριζε αρκετά ονόματα παλιών μεταφραστών, ούτε ακόμη τους κατέχοντες ελληνικά χειρόγραφα σε περιοχές πέραν της Βαγδάτης. Εξ άλλου, η πρώτη αυτή πηγή του ιστορικού IBN AN-NADIM, στην οποία στηρίχτηκαν οι μεταγενέστεροί του, δεν αποτελεί δυστυχώς την αλάνθαστη πηγή για την περίοδο εκείνη, επειδή εκτός του ότι γράφτηκε πολύ αργότερα, θεωρείται επηρεασμένη και θύμα της δυσφήμισης των μεταγενέστερων μεταφραστών, εκ των οποίων αρκετοί πλαστογράφησαν παλαιότερα έργα.
Η επίδραση της ελληνικής διαφαίνεται με σαφήνεια και στον δανεισμό εκ της ελληνικής πολλών λέξεων, οι οποίες υπέστησαν λεκτική και γραφική αλλοίωση και φθορά λόγω έλλειψης αντίστοιχων χαρακτήρων στην αραβική γενικά και την συλλαβική γραφή της, όπου δεν γράφονται τα βραχέα φωνήεντα ιδιαίτερα. Η Συριακή όπως και η Αραβική είναι μια μορφή Αραμαϊκής διαλέκτου της Σημιτικής γλωσσικής οικογένειας. Και οι δυο διάλεκτοι – γλώσσες δεν έχουν τα ελληνικά γράμματα ( Ξ, Ψ, Β ) . Η κάθε μια παρουσιάζει κάποια ιδιαιτερότητα. Η Συριακή δεν έχει τα ελληνικά γράμματα : ( Δ, Ε, Η, Θ, Υ, Φ, Χ, Ω, και τον δίφθογγο ΟΥ), ενώ η αραβική έχει από τα παραπάνω τα ( Δ, Θ, Φ, και Χ ) λόγω της επαφής της με τα ελληνικά γράμματα. Έτσι, αναγκάστηκαν οι δυο αυτές σημιτικές γλώσσες να προσθέτουν σημεία γραφής και προφοράς για να αποδώσουν μερικά διπλά ελληνικά γράμματα, όπως το ττ - κκ – κλπ.
Επισημαίνεται επίσης ότι ενώ οι φθόγγοι Ε και ΟΥ υπάρχουν ως φωνές δεν έχουν αντίστοιχα φωνήεντα γράμματα. Απλώς αποδίδονται από τα φωνήεντα Α και Ο .
Δείγματα των παραπάνω παρατηρούνται σε πολλές δανεισμένες λέξεις, όπως : موسيقى - MOUSIQA – μουσική , دبموقر طية - DIMOQRATTYAH – δημοκρατία και قرية – QARYAH - χωρίο - χωριό και كورة - KOURAH - χώρα –περιοχή.
Το άρθρο επίσης, ενώ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ελληνική στον προσδιορισμό της έννοιας των οριστικών ονομάτων, στην Συριακή τα ονόματα δεν έχουν άρθρο, ενώ στην αραβική έχουν το άκλιτο ال - - AL το μοναδικό για όλα τα μένη, αριθμούς και πτώσεις. Το ίδιο παρατηρείται και στην Εβραϊκή όπου το άρθρο Ha έχει τα ίδια γνωρίσματα με το αραβικό AL.
Οι άραβες όμως, οι οποίοι δεν είχαν στην κεντρική Αραβία της χεερσονήσου AL- HIJAZ, ούτε σχολεία, ούτε ομοιογενή γραφή, έπρεπε να στηρίζονται στους Σύρους Χριστιανούς μοναχούς, οι οποίοι μάθαιναν στα σχολεία και τα μοναστήρια τους από κοινού την Συριακή και την Ελληνική. Η προφορική παράδοση του Ισλάμ αναφέρει ότι ο Προφήτης Μωάμεθ έθετε ως όρο αμνηστείας των Σύρων και αραβομαθών Βυζαντινών αιχμαλώτων χριστιανών ο καθένας να διδάσκει δέκα παιδιά των μουσουλμάνων γηγενών αράβων της MADINA.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Προς τεκμηρίωση των παραπάνω, παραθέτουμε πίνακα ελληνικών λέξεων, που αναφέρονται και χρησιμοποιούνται στην λόγια αραβική γλώσσα του γραπτού λόγου.
Α -
Αδάμας الماس Al- mas
Άζωτο ازوت Aazot
Αιθήρ اثير Athir
Αίμα دم Damm
Αιξ عنز Aanz
Αιρετικός هرطوقي HartouQi
Αίρεση هرطقة HartaQah
Αλαζονεία حلزونية Halazoniah
Αλκαλικός الكولي Alkalikos
Αλουμίνιο المينيوم Alouminion
Αλί ويلي Wayli
Αν ان In
Αναιμία أنيميا Anemia
Αορτή وريد – أورط Warid- Awratt
Αράζω أرسي Arsi
Αρδέπιο اربد Erbed
Αράδος أرواد Arwad
Αροτριώ أحرث Ahrouthou
Αρραβών عربون Arboun
Άσφαλτος اسفلت Isfalt
Αυθεντία أفندية Afandia
Άυλος هيولي Hayouli
Αρχείο أرشيف Arshif
Ακακία أقاقيا Akakia
Άσθμα ازم Azm
Αγγούρι عجور Ajour
Άρμα عربة Arabah
Β΄-
Βάλσαμο بلسم Balssam
Βάρβαρος بربري Barbari
Βόας بوا Boa
Βάρδια وردية Wardia
Γ΄ -
Γαϊτάνι قيطان Qayttan
Γαργάρα غرغرة Gargara
Γαρούφαλλο قرنفل Qourounfol
Γάτα قطة Qoutta
Γένος جنس Jins
Γεωμετρία جغرافيا Geografia
Γεωλογία جيولوجيا Geologia
Γιασεμί ياسمين Yasimin
Γλυκάνισο يانسون Gyanousoun
Γλυκερίνη غليكرين Glikerin
Γόνος جن Goyn
Γούρνα جرن Gourn
Γραμμάριο غرام Gramm
Γραφίτης غرافيت Grafit
Γρανίτης غرانيت Granit
Γύψος جبس Gibs
Γάργαρο قرير Qarir
Γερμανίκεια يرموك Yarmouk
Δ ΄ -
Δαρμός ضرب Ddarb
Δημοκρατία ديموقراطية Dimokrattyah
Διαλαλητής دلال Dallal
Διαλαλώ أدلَلOu.ddalilou
Διφθέρα دفتر Daftar
Δικτατορία دبكتاتورية Diktatoriah
Διδάκτωρ دبكتاتور Diktator
Διπλωμάτης دبلوماسي Diblomaci
Δίπλωμα دبلوم Diblom
Διφθερίτις دبفتيريا Difteryah
Δράμι درهم Dram
Δραχμή درهم Drhem
Δυναμίτης دبناميت Dinamit
Δαμασκός دمشق DimashQ
Δημαγωγία دبماغوغية Dimagogyah
Δηνάριο دينار Dinar
Δουλεία ذلٌٌََ Doullou
Δέσμη حزمة Houzmah
Δυσκολία اشكالية Ishkayah
Ε΄ -
Έβενος ابنوس Ebinos
Εικόνα ايقونة AyQounah
Ελ اله Ilah
Έλα تعال Taala
Ευκάλυπτος افكاليبتوس Ifkalibtous
Ευρύς عريض Aarid
Εύρος عرض Aard
Ευχή افشين Ifshin
Επαρχία ابرشية Abrashyah
Ερείπιο خراب Kharab
Εκτάριο هكتار Hiktar
Εντύπωση انطباع Inttibaa
Ζ΄
Ζίγκος-Τσίγκος زنك Zigk
Η ΄-
Ήλιο ايليون Hilion
Ηγεμονία هيمنة Haymanh
Ηγέτης قائد اغا Aaga
Ηρωίνη هيرويين Hiroen
Θ΄ -
Θεμέλιο ثمائل Thamyel
Θόριο ثوريون Thorion
Ι ΄ -
Ιάσιμος ياسمين Yasemin
Ιδεολογία ايديولوجية Ideologia
Ιερογλυφική هيروغليفية Heroglifia
Ιώδιο يود Youd
Κ ΄-
Καίγω أكوي Akoui
Κάλαμος قلم Qalamou
Καλαφατίζω أقلفط OuQalfitoy
Κάλιο كاليون Calion
Καλούπι قالب Qalibou
Κάμινος قمين Kammin
Καμφορά كافور Kafor
Κανδήλα قنديل Kanddil
Κάνναβης قنب Qineb
Κανών قانونQanoun
Καράτι قيراطQiratt
Κασσίτερος قصدير Qassdir
Κλίμα اقليمIqlim
Κεφαλή قفاQafa
Κάστανο كستناKastanah
Κέλυφος غلافGilaf Κέρας قرن َQarnou Κιθάρα قيثارة Qitharah Κλασικός كلاسيكي Klasiki
Κεραμίδι قرميد Qarmid
Κοκαΐνη كوكايينCocayn
Κόρη قرّة Qourah
Κύβος مكعب Moukaab
Κύμινο كمّون Cammoun
Κηρύττω أكرز Akrouzou
Κήρυγμα كرازة Kirazah
Κρίση كريزة Krizah
Λ ΄-
Λέλεκας لقلق Laqlaq
Λίβανος لبان Louban
Λόγος لغَّة Lougah
Λογάριθμος لوغاريثم Logarithm
Μ ΄-
Μαγνήτης مغناطيس Magnatis
Μαγνητισμός مغناطيسية Magnatisiah
Μάγος مجوس Magous
Μαστίχα مسكة Miskah
Μεταφυσική ميتافيسيكية Metafisiqyah
Μέτρο متر Mitr
Μίλι ميل Mil
Μονόλογος مونولوج Monolog
Μορφίνη مورفين Morfin
Μόσχος مس Misk Μουσική Μουσική موسيقى Mousiqa
Μαϊντανός بقدونس Baqdounes
Ν ΄-
Να أن An
Νάρκισσος نرجس Narges
Ναύλος ناولون Naouloun
Nάφθα نفط Naftt
Νευριάζω أنرفز Ounarfizou
Νικέλιο نيكل Nicel
Νικοτίνη نيكوتين Nicotin
Νιτρικός نترات Natrat
Νίτρο ناترون Natron
Νόμος ناموس Namous
Ξ ΄-
Ξίφος سيف Sayfou
Ο ΄-
Όζον اوزون Ozon
Οκά أوقية Ouqyah
Οκτάπους أخطبوط Akhtabout
Οξείδιο أوكسيد Okxid
Όπιο أفيون Afyoun
Ορμόνη هرمون Hormon
Ουράνιο أورانيوم Ouranion
Ουτοπία طوباوية Ttobawiyah
Π ΄ -
Παλάτι بلاط Bilatt
Περιτόναιο بروتونيون Brotonion
Πετρέλαιο بترول Petrol
Πρωτεΐνη بروتين Protin
Πρωτόκολλο بروتوكول Protokol
Πρωτόπλασμα بروتوبلازم Protoplazm
Πύργος برج Bourg
Ρ ΄ -
Ράχη راحة Rahatou
Ρότολο رطل Rattlou
Ρυάκι رياق Ryaqou
Ρέω أريق Ariqou
أهرق Ahrouqou
Ρέον ري Rayou
Ροή اراقة Iraqatou
Σ΄ -
Στράτα صراط Ssiratou
Σαβούρα صابورة Ssabourah
Σάκχαρο سكر Soukkarou
Σανδάλι صندل Ssandalou
Σάπων صابون Ssabounou
Σεμιγδάλι سميد- سميط Samidou
Σήμα سيم - شامة Siyamou
Σημαντήρ شمندور Shamandourou
Σιρόπι شراب Shrabou
Σμίλη ازميل Izmilou
Σοφιστής صوفي Ssoufi
سفسطائي Ssfsattayi
Σπόγγος اسفنج Isfangou
Στάβλος اسطبل Istablou
Σφήνα اسفين Isf;inou
Σχήμα اسكيم Isk;imou
Τ΄ - Τάγμα طغمة Ttagma Τάξη طقس Ttaqsou Ταύρος ثور Thaourou Τέρπω أطرب Outtrabou
Τεχνική تقنية Taqniayah
Τηλέγραφο تلغراف Tilegraf
Τηλέφωνο تلفون Tilefon
Τόνος طن Ttonou
Τοπογραφία طوبوغرافيا Ttopografyah
Τούβλο طوب Toubou
Τυπώ أطبعُ Attbaou
Τύπωμα طباعة Ttibaatou
Τύπος طبع Ttabouou
Τύφος تيفوئيد Tifoyid Ταώς طاووس Ttaous
Υ ΄- Υδρογόνο هيدروجين Hidroge Υστερία هيستيريا Histiryah
Φ ΄- Φάλαγγα فيلق FAYLAQ Φανόs فانوس Fanous
Φασίολος فاصوليا Fassoli Φελλός فلين Falin
Φιλοσοφία فلسفة Falsaf Φυσιολογία فيزيولوجيا Fiziologya Φώσφορος فوسفور Fosfor Φοράς فرس Farasou Φλέγμα بلغم Balgamou Χ ΄- Χαμόμηλο خمائل Khamaylou Χάνδαξ خندق Khandaqou Χημεία كيمياء Kimyah Χίλια كيلو Kilo Χόνδρος غضروف Gadroufouf Χορηγία خراج Khiraj Χρώμιο كروميو Kromio Χάρτης خارطة Kharitt Χώρα كورة Kourah Χωριό قرية Qryatou
Ψ ΄-
Ψυχολογία سيكولوجية Bsigologiah
Ω΄ -
Ωκεανός أوقيانوس Oqyanos
[1] - Εισήγηση του γράφοντος στο στην Αρχαία Ολυμπία
[2] Βλ. ديوان ابن الرومي Βλ. Ευθυμίου Γ. Άσσου , Ο έλληνας αραβόφωνος ποιητής , περιοδικό «
[3] . η πρακτική αυτή ακολουθείται σήμερα από την πλειοψηφία των ελλαδιτών συγγραφέων που κυκλοφορών στα ελληνικά βιβλία και συγγράμματα τους, τα οποία παρουσιάζουν ως μεταφρασμένα δήθεν από το αραβικό πρωτότυπο - Βλ. βιβλία των Κ.Μ, Π. Κ, Ε. Κ κ.α
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου