أحمد شوقيΟ Πρίγκιπας των Αράβων Ποιητών

Ο πρίγκιπας των Αράβων ποιητών[1]

Κυρίες και κύριοι

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω την εισήγησή μου, απευθυνόμενος στο εκλεκτό ακροατήριό σας στην αραβική.  Ο λόγος και ο στόχος από τον άτυπο αυτόν τρόπο παρουσίασης είναι να τονισθεί η μουσικότητα της αραβικής γλώσσας και ιδιαίτερα, της αραβικής ποίησης, παλιάς και σύγχρονης .

سيداتي آنساتي سادتي

مساءٌ كلُّهُ خيرٌ و فُلُّ

وحبقُ ياسمينةٍ

على شُباكِ أحلامي تَطُلُّ.

جاءني أمسُ الهوى , يشتكي لِفُؤادي

أنَّ من هواكِ أخذَ يَمُلُّ ,

فقلتُ : يا حياتي , لا تََعِب

فالهوى في الجفا , اِن صَعِب

يَحلو لي , كالخطيئةِ  وَ يَحُلُّ .

Κυρίες και κύριοι

 Ο πρίγκιπας των αράβων ποιητών υπήρξε και στην λειτουργική του ζωή πρίγκιπας, που απολάμβανε την εκτίμηση του Δεσπότη – Αφέντη της Αιγύπτου   الخديوي توفيق όταν τον ενέταξε στην κουστωδία του παλατιού του, το 1894 μετά την επιστροφή του στην Αίγυπτο , αποφοιτώντας από την Νομική Σχολή των Παρισίων.

Το 1898 εξέδωσε, επίσημα, το πρώτο μέρος της ποιητικής του συλλογής   الشوقيات , ενώ το πραγματικό έτος της πρώτης έκδοσης ήταν το 1890.

Η αρχή του Ισοκράτη «έλληνες καλούνται οι της παιδεύσεως της ημετέρας μετέχοντες», ισχύει και στους άραβες. Ο ποιητής μας, ενώ, όπως ισχυρίζονται μερικοί, είχε φυλετικά κουρδική καταγωγή, ήταν γνήσιος Αιγύπτιος Άραβας. Υπερασπιζόταν με σθένος και την δύναμη της ποιητικής πένας του, τις εθνικές υποθέσεις όχι μόνο της Αιγύπτου, αλλά όλου του αραβικού κόσμου.

Υπήρξε μαχητής του δικαίου και πολέμιος της αδικίας

Λέει ο أحمد شوقي   σε ένα ποίημά του:

يا فاتحَ القدس ِ , خلِّ السيفَ ناحيةً ً

ليسَ الصليبُ حديداً , كانَ بل خَشَبَ

واعلَم , أنَّ وراءَ الضعفِ مقدرةً

وأنَّ للحق ِ , لا للقوةِ الغلبة

Ω, συ πορθητή, των Ιεροσολύμων τα τείχη

πέρα βάλε  το σπαθί και μάθε

του σταυρού το υλικό

δεν ήταν από σίδηρο φτιαγμένο

αλλά από ελιάς το ξύλο.

Μάθε ακόμα και αυτό:

πίσω από την αδυναμία , η δύναμη κρύβεται

και ακόμα περισσότερο:

 του δίκιου θα επέλθει η νίκη

και όχι της επίκτητης παντοδυναμίας.

 Ένα άλλο παράδειγμα του πατριωτικού ποιητικού λόγου του Εμίρη του αράβων ποιητών ήταν το ποίημα, με το οποίο χαιρέτησε τους αγωνιστές και τους μάρτυρες της μάχης ميسلون   στα περίχωρα της Δαμασκού όταν τα γαλλικά στρατεύματα βομβάρδισαν την πόλη στις 24/Ιουλίου /1920.

سلام من صبا بردى أرق

ودمع لا يكفكف يا دمشق

Ω , συ Δαμασκό, Χαίρε

Με ένα πιο απαλό

από το γάργαρο νερό

του بردى   του ποταμού σου

και με ένα δάκρυ

που από τα μάτια

συνεχώς κυλά

χωρίς σταματημό.

Για να καταλήξει λέγοντας :

Της κόκκινης ελευθερίας την πύλη

Το κάθε ματωμένο χέρι κτυπά

وللحرية الحمراء ِ بابٌ      بكلِّ يَدٍ مضرجةِ يُدَقُّ

Ω .. της Δαμασκού τέκνα                               …كفاكم ذو الجلال بني دمشق

Δεν σας αρκεί….            وعزُّ الشرقٍ أَوَلُهُ ... دمشق                                             Που τον Θεό

έχετε προστάτη και βοηθό.

Και της Ανατολής

Κορώνα ένδοξη

Η Δαμασκός θα παραμείνει.

Η πατριωτική του στάση οδήγησε τους Άγγλους να τον εξορίσουν στη Ανδαλουσία μετά την έναρξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου το 1914.

Έγραψε πάνω από 240 ποιήματα, μερικά εκ των οποίων είχαν σεμνό ερωτικό περιεχόμενο και τα οποία μελοποίησε και τραγούδησε ο μεγιστάνας της γνήσιας αραβικής μουσικής محمد عبد الوهاب  όπως:

يا جارة الوادي طربتُ  وعادني           , ما زادني شوقاً الى مَرّآك

Όπου ο ποιητής μας απευθύνεται στην όμορφη κοπελιά του φαραγγιού του ποταμού  البردَوني بزحلة   ِ , της περιοχής της Ηλιουπόλεως του Λιβάνου:

Ω, του φαραγγιού γειτόνισσα

Κοίτα με  πως αγαλλίασα

Όταν η θύμηση σου, μου έφερε

Τη λαχτάρα να σε ιδώ.

Και συνεχίζει:

Δεν κατάλαβα,

Όταν η επιθυμία στο αίμα μου

Κόχλαζε,

Πως το χέρι μου άπλωσα

Και σφιχτά σ’  αγκάλιασα.

Τότε μας κόπηκε η λαλιά

Και στη καρδιά μου μίλησαν

Με το φιλί σου τα χείλη.

 Ένα άλλο ποίημα που μελοποιήθηκε  είναι :             جفنه علم الغزل

Τα ματόκλαδα σου, μου έμαθαν να λέω

του έρωτα τα λόγια

Στα στερνά χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε με την συγγραφή και θεατρικών έργων όπως: ο θάνατος της Κλεοπάτρας, ο τρελός ερωτευμένος με την Λεϊλά και άλλα.

Ο Εμίρης των αράβων ποιητών απέθανε στις 14.Οκτωβρίου 1932 αφήνοντας στους άραβες έναν αθάνατο ποιητικό και λογοτεχνικό θησαυρό.

Κυρίες και κύριοι, τίθεται δικαίως  από πολλούς έλληνες αναγνώστες  το ερώτημα: ενώ η αραβική λογοτεχνία είναι πλούσια και η ποίησή της είναι υπόδειγμα λυρικότητας , γιατί δεν υπάρχουν μεταφράσεις των κυρίων και επιφανών εκπροσώπων της, όπως του πρίγκιπά των αράβων ποιητών أحمد شوقي  .

Τα αίτια απουσίας ελληνικής σοβαρής μετάφρασης της πλούσιας αραβικής λόγιας λογοτεχνίας, ιδιαιτέρως της ποίησης είναι κυρίως δυο:

Το πρώτο είναι η αυστηρά έμμετρη λόγια γλώσσα της αρχαϊζούσης αραβικής ποίησης, μέχρι προ τινός χρόνου. Ο ποιητικός λόγος, κατά την ταπεινή μου άποψη, δεν μπορεί να αποδοθεί με απλό πεζό λόγο, γιατί τότε χάνει την λυρική μουσικότητα του.

Το δεύτερο είναι επίσης ουσιαστικό. Ποιος άραγε μπορεί να αποδώσει την ποίηση, μιλάμε για την αραβική, αν δεν είναι πρώτα ποιητής και άρτια και άριστα γνώστης της γλώσσας του πρωτοτύπου και της γλώσσας της νεογεννηθείσας ποίησης;

Κυρίες και Κύριοι

Παρά την άνθιση της μεταφραστικής κίνησης στην Ελλάδα και σε μερικά αραβικά πολιτιστικά κέντρα, παρά την συνέχιση της πολιτισμικής συνύπαρξης Ελλήνων και Αράβων στα διάφορα αραβικά κράτη, παρά το ότι υπάρχουν ακόμη τινές ελληνικές παροικίες που έχουν απομείνει εκεί ή εξακολουθούν να είναι διάσπαρτες ανά τις χώρες του αραβικού κόσμου, οι έλληνες, εντός και εκτός ελλαδικού χώρου, εξακολουθούν να μην γνωρίζουν παρά ελάχιστα από την αραβική λόγια πολιτιστική κληρονομιά και γραμματεία. Διαπιστώνεται ότι, σπανίζουν οι μεταφράσεις από  την αραβική στην ελληνική και αντίστροφα. Είναι λίγες οι μεταφράσεις,  που έχουν εκπονηθεί και ήδη κυκλοφορούν στην ελληνική. Από  όσες έχουν γίνει, είναι ελάχιστες εκείνες που έγιναν άμεσα από την αραβική. Οι περισσότερες χρησιμοποίησαν τρίτη μεσολαβούσα γλώσσα, όπως την γαλλική και αγγλική, παρά τον αντίθετο ισχυρισμό των εκδοτών.

Ως γνωστόν η λέξη ποίηση στην ελληνική σημαίνει δημιουργία. Στην αραβική όμως σημαίνει αίσθηση και ευαισθησία. Και στις δυο εννοιολογικές ερμηνείες, η ποίηση συνδέεται με την συνειδησιακή δημιουργία και την ανθρώπινη ευαισθησία.

Ποιος άραγε μπορεί να μεταφέρει την δημιουργική ευαισθησία και να ζωγραφίσει τα σκιρτήματά της με λέξεις, εκτός από εκείνον που καταλαβαίνει τον ποιητικό λόγο;

Ποιος άραγε μπορεί να μεταφράσει τον ποιητικό εκφραστικό λόγο από την μητρική του γλώσσα σε μια άλλη, εκτός από  εκείνο, του οποίου η δεύτερη αυτή γλώσσα έχει καταστεί ετεροθαλής αδελφή της μητρικής του;

Εξακολουθώ να είμαι πεπεισμένος ότι όπως αγιογράφος δεν μπορεί να είναι ο τυχαίος ζωγράφος, που  δεν πιστεύει στην αγιότητα του προσώπου, που απεικονίζει, έτσι πιστεύω ότι κι ο μεταφραστής, που αποπειράται να αποδώσει την ποίηση σε άλλη γλώσσα δεν μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε.

Κυρίες και κύριοι,

Αυτό προσπάθησα σήμερα. Ελπίζω να πέτυχα τον στόχο ,να σας έκανα να εισχωρήσετε μαζί μου στον κόσμο της αραβικής  λυρικής μουσικότητας του ποιητικού λόγου με την ευκαιρία της αποψινής τιμητικής βραδιάς του μεγάλου άραβα ποιητή, που δικαίως του απονεμήθηκε  ο τίτλος του πρίγκιπα των αράβων ποιητών احمد  شوقي

Σας ευχαριστώ πολύ για την ευγενική υπομονή και την προσοχή σας.

                                                                      

                                                                        Ευθύμιος Γ. Άσσος

                 Αθήνα 2 / Ιουνίου / 2011        

            

---

[1]  Εισήγηση του Ευθυμίου Άσσου στη ημερίδα που διοργάνωσε το Μορφωτικό Κέντρο της Πρεσβείας της Αιγύπτου στην Αθήνα προς τιμή του Ποιητή «    "أمبر شعراء العرب أحمد شوقي